'k zit gebeiteld

Het maken van pen-gat verbindingen gebeurt met aangepast materiaal. En als je een artisanale aanpak wil dan ben je haast verplicht om ook op zoek te gaan naar ambachtelijk gefabriceerde werktuigen. In België was dat nergens te vinden, maar gelukkig kon ik met behulp van google enkele firma’s in de buurlanden opsporen die de houtbewerker van gespecialiseerd materieel kunnen voorzien.

Ik bestelde tenslotte bij een firma in de banlieu’s van Parijs. Na veel wikken en wegen ging ik niet voor de volwaardige Bisaïgue. De verleiding was groot, maar een stootbeitel in huis halen van anderhalve meter lang en 4,5 kg zwaar leek me er toch iets over. Maar het blijft een intrigerend voorwerp, dat op maat gesneden is voor het uitsteken van een mortise (zo heet in het Frans – én Engels - het gat van de pen-gat verbinding). Het ding bestaat uit een lange staaf waar aan de ene kant een platte, maar brede beitel zit en aan der andere kant een smalle hoge beitel die dwars op de richting van de eerste gemonteerd is.

Bisaïgue

De platte beitel (ciseau) dient om de pengaten uit te stoten en de hoge steekbeitel (bédane) dient om de bodem van het gat gelijk te steken. De vorm van de bédane werkt als een hefboom, waardoor er voldoende kracht gezet kan worden om bedachtzaam te werken. Het hele ding heeft halverwege een handvat gelast en er wordt staand op of schrijlings over de zware balk gewerkt. Ik vermoed dat je door het gewicht van het ding niet te veel extra kracht moet zetten bij het gebeitel. Door de lengte kan je ook heel gericht werken, mede omdat het ene uiteinde op de schouder gelegd wordt. Alleen oppassen dat je je oor niet verbeitelt. Want de stootbeitel heeft ook geslepen zijkanten – kun je nagaan … en scherp dat dat is!

Voor mensen zoals ik, die zo’n dubbele stootbeitel te veel van het goede vinden, is er ook een demi-bisaïgue. Dat is hetzelfde, maar dan alleen de helft met de platte stootbeitel. Een stevig handvat maakt dat het een goed werktuig is om pengaten die met een machine voorgeboord zijn, af te werken. Alhoewel het anderhalve kilo weegt, is dat niet genoeg om een gat volledig uit te steken. Het exemplaar dat ik kocht is in Oostenrijk gemaakt, bij een ambachtelijke, werktuigensmederij met roots tot in 1675.

De demi-bisaïgue is 5cm breed en heb ik aangevuld met een aparte steekbeitel van 12mm om de bodem van de gaten vlak te hakken.

Demi-bisaïgue

Grote steekbeitel

En dan kocht ik ook deze stevige jongen. Vermits er ook eens krachtig doorgehakt moet worden schafte ik me een zware, volledig stalen houtbeitel aan. Je mag er – in tegenstelling met een gewone houtbeitel – gewoon met een stalen hamer voluit op meppen. Moet je met een gewone beitel niet doen! Met een perfect geslepen snijvlak van 35mm is dit de laatste weken mijn lievelingswerktuig geworden. Vergeleken met een klassieke houtbeitel met houten handvat is dit de grote stoere broer, die kan komen opdraven voor het zware werk. De beitel is lichtjes schuin op de steel gelast. Hierdoor kom je niet in plaatsnood als je diep uitwerkt. En het ding is wellicht met een robot geslepen, want vlijmscherp als een samoeraizwaard.

Zo op de foto naast een “gewone” houtbeitel van 20mm zie je pas het verschil duidelijk.